Een theoloog over migranten en vluchtelingen

Een emertitus predikant, woonachtig in Wierden,
schreef enkele jaren geleden onderstaand artikel:

We spreken over migratie, we denken aan vluchtelingen en iedereen die zo genoemd wil worden. We denken aan oorlogen en zeker ook aan de draagkracht van onze samenleving. Kan er vanuit de theologie nog iets zinvols ingebracht worden?

Afhankelijk van elkaar

In het kerkelijk denken grijpen we als het gaat over mensen die hun land om wat voor reden dan ook ontvlucht zijn graag terug op teksten als Leviticus 19:34

“Behandel de vreemdelingen die bij jullie wonen als geboren Israëlieten. Heb hen lief als jezelf, want jullie zijn zelf vreemdelingen geweest in Egypte”.

In deze teksten klinkt ook de wijsheid van het oude Midden Oosten door: Ieder mens kan in een situatie terecht komen dat de hulp van anderen nodig is om te overleven. Dat gold al voor ‘onze’ voorouders, het volk Israël in Egypte, het kan straks ook voor ons gelden! Ieder mens in de wereld heeft er dus belang bij dat iedere gemeenschap gastvrij is voor de ‘vreemdeling die in ons midden woont’!

Het mooie van deze gedachte is dat je geen gelovig mens hoeft te zijn om je er door te laten overtuigen. Het is in ieders belang om gastvrij voor anderen te zijn.

We erkennen daarbij wel dat deze tijd een andere is dan de Bijbelse tijden. De overtuiging dat we wereldwijd afhankelijk zijn van elkaar is voor mensen minder vanzelfsprekend als destijds.

Op ieder van ons rust dan ook de taak om mensen er op te wijzen dat het een illusie is dat we het ons kunnen permitteren om alleen naar onze eigen belangen te kijken.

Een tweede is dat in de christelijke traditie wel over vluchtelingen en groepen van vluchtelingen gaat, maar nog niet om migratie van hele bevolkingen. Dit zijn andere vragen die om andere antwoorden vragen.

Machteloosheid

De vragen zijn ingewikkeld genoeg. Deelnemers aan het publieke debat kennen zelden alle feiten over het leven in Syrië, Irak, Turkije, Griekenland, Duitsland of, om maar eens een hele andere kant op te kijken, in de landen van Noord- en Midden-Afrika. Heldere redeneringen en inhoudelijke discussies zijn soms met een kaarsje te zoeken.

Steeds meer politici zijn zich er van bewust dat als zij de bevolking en de kiezer mee willen nemen, een zeker populisme misschien toch wel handig is. Zelfs als iemand een goed overzicht en helder inzichten heeft, staat de onmacht om werkelijk de praktijk te veranderen om de hoek van de deur. Voor veranderingen en zeker oplossingen zijn we wereldwijd afhankelijk van wat anderen denken en vooral doen!

Toch zou ik het hier graag nog iets ingewikkelder willen maken. Ik ben er bewust van dat dit u misschien niet direct verder helpt, maar doe dit omdat ik als theologische wetenschapper en als gelovig mens denk dat het nodig is. Vanuit het geloof en de theologie mag u verwachten dat er juist vanuit het perspectief van Jezus een nieuw licht schijnt dat uitnodigt tot nieuwe gezichtspunten.

Een theologisch perspectief

We zijn zo gewend aan onze wereld met al haar vanzelfsprekendheden, dat het moeilijk is buiten de bestaande kaders te denken. Het theologisch perspectief nodigt daar nadrukkelijk wel toe uit. Sterker nog, wie haar negeert is gedoemd te blijven zoeken langs wegen waar elke tijdelijke oplossing leidt tot een groter probleem.

De theologie biedt ons het perspectief van het rentmeesterschap. Dat begrip uit Lucas 16 roept niet in de eerste plaats op tot enige humaan en ecologisch verantwoord handelen, maar zet onze werkelijkheid op zijn kop. Dit begrip meldt ons dat wij niet de eigenaren zijn van deze wereld, ons land of onze woonplaats, we zijn slechts rentmeesters. ‘De aarde is van God!’, roept psalm 24 ons toe.

Er is geen sprake van eigendommen en verworvenheden die we te verdedigen hebben. Alles wat we menen te hebben is ons als genade toegevallen. Wie we zijn en wat we hebben staat bovendien ten dienste van heel Gods schepping. Waar we overigens zelf ook deel van uitmaken, we mogen ook aan onszelf denken, maar niet alleen. Er valt een wereld te winnen.

Helpt dit perspectief ons verder?

Het maakt ons denken fundamenteel anders. De verworvenheden van onze samenleving zijn niet meer zo vanzelfsprekend. We mogen vragen stellen bij de vanzelfsprekendheid van nationale staten zoals die zich in de vorige eeuwen ontwikkeld hebben, de internationale verhoudingen, de heersende sociaaleconomische systemen.

We hoeven niet terug naar de vanzelfsprekendheden uit Bijbelse tijden, maar krijgen de vrijheid om te zoeken naar nieuwere oplossingen. Oplossingen waarin we ook antwoorden durven vinden voor de oorzaken van wereldwijde migratiestromen. We bekijken onze vragen vanuit mondiaal perspectief, vanuit de overtuiging dat de aarde van God is.

drs. J.A. Berkheij, Wierden